DE BURTSCHEID - ICOON (Lieven Dehandschutter)
Sint-Nicolaas speelde een bijzondere rol in de menselijke vruchtbaarheid en bij de bescherming van kinderen.
In de legende van " De drie maagden " zorgde hij ervoor dat het trio niet in de prostitutie belandde, maar eerbaar kon trouwen. Talrijk waren de gebruiken waarin Nicolaas ter hulp werd geroepen door hopeloze meisjes, op zoek naar een vrijer of man. Gehuwde vrouwen die niet zwanger werden, deden eveneens een beroep op hem en dat Nicolaas de kindervriend bij uitstek is, blijkt uit ettelijke legenden en gebruiken.
Er werd bij elke schakel van de voortplanting gerekend op Nicolaas, zelfs bij het cruciale ogenblik van de bevalling. De oudste aanwijzing vindt men in een Duitse legende, opgetekend in de vroege dertiende eeuw.
De cisterciënzermonnik Caesarius van Heisterbach ( ong. 1180-1240) verhaalt de legende in zijn " Dialogus miraculorum " ( dialoog over mirakels) als volgt:
Novice : Omdat Sint-Nicolaas in kerken zowel in sculpturen als in afbeeldingen meer dan een andere heilige vertegenwoordigd is, zou ik graag vernemen of het mogelijk is een waarheidsgetrouw portret van zijn gezicht te zien, opdat zijn herinnering meer duurzaam in mijn geest zou zijn ingeprent.
Monnik : Ik zal u een bepaalde afbeelding van wonderbaarlijk vakmanschap tonen die, zo wordt gezegd, gemaakt is door iemand die Sint-Nicolaas in levende lijve gezien heeft en ze naar zijn gelijkenis vervaardigd heeft.
In het klooster van Burtscheid - dat is nabij Aken- is er een afbeelding van ongeveer anderhalve voet lang, die de gezegende bisschop Nicolaas voorstelt vanaf zijn middel. Ze werd daarheen gebracht door de gezegende Gregorius, de zoon van de koning van Griekenland en de stichter en eerste abt van dat klooster. Er wordt gezegd dat het dezelfde afbeelding is die een barbaar- zoals we lezen in de Mirakels van Sint-Nicolaas -meevoerde en de wacht liet optrekken bij zijn buit. Dank zij het beeld werd hij tot het geloof bekeerd, nadat hij zijn goederen verloren had en ze terugkreeg na de beeltenis te hebben geslagen. Door het beeld werden vele wonderen verricht, in het bijzonder bij zwangere vrouwen. Eens werd het naar het huis gebracht van een adellijke gehuwde vrouw die moest bevallen. Het beeld werd tegenover haar aan de muur gehangen. Op het ogenblik dat zij ging bevallen, draaide het beeld zijn gezicht naar de muur, als wou het vermijden de vrouw in barensnood te zien. He gelaat van het beeld is lang en mager, zeer ernstig en eerbiedwaardig. Het voorhoofd is stoutmoedig, het hoofdhaar en de baard zijn nogal wit. Onlangs, toen de monniken zich terugtrokken, kwamen de nonnen van onze orde in het bezit van het schrijn en het beeld.
Het mirakel met de bekering van de barbaar, waarvan sprake in deze legende, is dat van " De wonderbare Nicolaasicoon ".
KEIZERIN THEOPHANO
Het klooster van Burtscheid, dat voor het jaar 1000 door keizer Otto III ( 980-1002) gebouwd werd, was ontzettend belangrijk voor de verspreiding van de Nicolaascultus in Duitsland en de Lage Landen. Otto III stichtte in Aken, de toenmalige Duitse hoofdstad, ook een collegiaal klooster met een Nicolaaskapel.
Keizer Otto III was de zoon van Otto II, die in 972 huwde met de Byzantijnse prinses Theophano. Naar alle waarschijnlijkheid was zij een nicht van de Byzantijnse keizer. Theophano koesterde een bijzondere verering voor Nicolaas. Vanaf 983, toen haar gemaal overleed, tot haar eigen dood in 991, regeerde zij als voogdes van haar piepjonge zoon het Duitse Rijk.
" Haar machtigste hovelingen waren toegewijd aan Nicolaas ", schrijft Charles W. Jones in zijn boek " Saint Nicholas of Myra, Bari and Manhattan ( 1978). Bisschop Hildward van Halberstadt richtte een Nicolasaltaar op in de crypte van zijn kathedraal en bouwde een Nicolaaskerk. Aartsbisschop Willigis van Mainz wijdde een kerk toe aan Nicolaas in Weende bij Göttingen. Bisschop Bernward van Hildesheim maakte van zijn stad een artistiek centrum, waar Otloh ( ong. 1010-1070) later twee vita's over Nicolaas zou schrijven.
Prins-Bisschop Nootger van Luik droeg eveneens bij tot de verbreiding van de cultus. Zijn invloed strekte tot in Lotharingen.
In zijn studie " Nicolauskult und Nikolausbrauch im Abendlande '1931 " vermeldt Karl Meisen dat dertien kerken in Duitsland naar Nicolaas werden genoemd ten tijde van Theophano.
Keizerin Theophano lag ook aan de grondslag van de Sint-Nicolaaskapel op het Valkhof, het keizerlijk buitenverblijf te Nijmegen. Theophano schonk in 980 op het Valkhof het leven aan Otto III en zijn tweelingzus en overleed er elf jaar later.
Abt Gregorius van het klooster van Burtscheid was afkomstig uit Byzantijns Italië. Na de vernieling van het klooster aldaar, werd hij door Otto III als abt van Burtscheid aangesteld. Gregorius liet aan de Sint-Pieterskerk van Burtscheid twee kapellen bouwen, de ene toegewijd aan Sint-Apollinaris ( de eerste bisschop van Ravenna), de andere aan Sint-Nicolaas.
Voor deze laatste kapel verwierf hij een Nicolaasicoon, afkomstig uit Constantinopel. De icoon wordt thans bewaard in de Sint-Jan-de-Doperkerk te Burtscheid, dat nu een deel is geworden van Aken.
© Sint-Nicolaasgenootschap Vlaanderen, overgenomen uit “Tijdingen van het Sint-Nicolaasgenootschap”.